Hai tập đoàn khổng lồ “giao tranh” dữ dội trên thị trường giao đồ ăn Trung Quốc, và những con tốt dễ chết sớm là các tài xế luôn phải phóng với tốc độ chóng mặt trên đường.
Theo Nikkei Asian Review, tài xế Lu Zhiyin – làm việc cho dịch vụ giao đồ ăn Ele.me – luôn chạy đua với thời gian mỗi ngày. Anh phóng lái xe máy điện vun vút trên đường phố, bên cạnh những chiếc ôtô. Điện thoại có bản đồ chỉ đường, nhưng Lu không có thời gian để xem và thỉnh thoảng vẫn đi lạc.
“Tôi luôn sợ muộn giờ”, Lu giải thích. Anh kiếm được 7 NDT (gần 1 USD) cho mỗi chuyến giao đồ ăn đúng giờ. Giao chậm sẽ lĩnh hậu quả. Ele.me phạt tiền các tài xế không giao hàng đúng giờ. Số tiền phạt có thể lên đến 50 NDT (7,1 USD) nếu khách hàng than phiền.
Ele.me và đối thủ Meituan Dianping đang cạnh tranh dữ dội trên thị trường giao đồ ăn tại Trung Quốc. Giới phân tích nhận định thị trường này không chỉ đạt quy mô doanh thu hàng tỷ USD mỗi năm mà sẽ còn quyết định sức khỏe tài chính của hai đại gia Alibaba (công ty mẹ của Ele.me) và Tencent Holdings (đầu tư vào Meituan).
Trong cuộc đối đầu đó, Lu và hàng triệu tài xế khác là những bộ binh, trực tiếp giao tranh trên chiến trường. Và cũng giống như những con tốt trên bàn cờ, họ thường xuyên đối mặt với nguy cơ hi sinh.
Tình trạng tồi tệ ở Trung Quốc
Một ví dụ điển hình xảy ra hồi tháng 8 khi bão Lekima đánh vào Thượng Hải. Bất chấp cảnh báo về tình trạng thời tiết nguy hiểm từ chính quyền địa phương, Ele.me và Meituan vẫn duy trì dịch vụ giao đồ ăn. Một tài xế Ele.me lái xe vào một khu vực ngập nước và chết đuối.
Việc nhân viên giao đồ ăn đối mặt với nguy hiểm không phải là chuyện gì mới mẻ. Năm 1993, chuỗi nhà hàng Domino’s Pizza của Mỹ phải chấm dứt cam kết giao hàng trong 30 phút sau khi hàng loạt nhân viên bị tai nạn. Hồi tháng 10, có 3 người thiệt mạng ở Đài Loan vì giao đồ ăn.
Theo báo Hàn Quốc Newstapa, số vụ tai nạn liên quan đến dịch vụ giao đồ ăn ở nước này tăng lên đến 568 trong 7 tháng đầu năm nay, cao gấp đôi năm 2016.
Theo Nikkei Asian Review, xét trên phạm vi toàn cầu, những cá nhân trực tiếp làm nên thành công của nền kinh tế kỹ thuật số là những người chịu nhiều thiệt hại nhất. Amazon bị chỉ trích dữ dội vì điều kiện lao động thảm hại ở các nhà kho. Tài xế Uber và Lyft phải sống trong cảnh làm việc nhiều, thu nhập thấp.
Ở Trung Quốc, tình trạng đó còn tồi tệ hơn nhiều. Ele.me và Meituan có ít nhất 5,7 triệu nhân viên giao đồ ăn. Họ hàng ngày đối mặt với hiểm nguy trên đường phố vì sự cạnh tranh dữ dội của hai công ty.
Thông thường, tài xế hai hãng phải giao đồ ăn trong khoảng thời gian 30 phút ở phạm vi 3 km tính từ quán ăn đến nhà khách hàng (bao gồm cả thời gian quán chuẩn bị món ăn). Hàng chục tài xế hai hãng khẳng định với Nikkei Asian Review rằng quy định đó khiến họ không thể lái xe một cách an toàn.
Hai công ty áp các mức phạt khác nhau cho chuyện chậm trễ, và các tài xế khẳng định việc giao đồ ăn chậm khiến thu nhập của họ sụt giảm đáng kể. Trong một số trường hợp, chỉ cần giao trễ vài phút là tài xế có thể mất 50% số tiền kiếm được từ đợt giao đó.
Meituan từ chối bình luận, còn Tencent và Ele.me không phản hồi câu hỏi của Nikkei Asian Review. Một người phát ngôn của Alibaba tuyên bố: “Sự an toàn của nhân viên giao hàng là điều rất quan trọng đối với chúng tôi”.
Cuộc đối đầu căng thẳng
Theo ngân hàng đầu tư Bernstein, các giao dịch giao đồ ăn tại Trung Quốc đạt quy mô tới 500 tỷ NDT, tương đương 71 tỷ USD, hồi năm ngoái. Con số này dự kiến tăng gấp 3 vào năm 2023. Đó là tốc độ tăng trưởng khủng khiếp của một thị trường không hề tồn tại hồi 5 năm trước đây.
Quan trọng hơn, giao đồ ăn là một phần quan trọng trong cuộc đối đầu căng thẳng giữa Alibaba và Tencent. Hai công ty Internet hàng đầu Trung Quốc đụng độ trong hầu hết lĩnh vực kinh doanh, từ dịch vụ đời sống, quản cáo cho đến điện toán đám mây.
Mọi người đều phải ăn uống, do đó giới chuyên gia cho rằng thành công trong lĩnh vực giao đồ ăn sẽ giúp Alibaba và Tencent thu hút thêm nhiều người dùng tới các nền tảng của hai hãng.
Hiện tại, Meituan là hãng lớn hơn với 52% thị phần trong 6 tháng đầu năm nay, theo hãng nghiên cứu thị trường Analysys. Tính theo giá trị vốn hóa (khoảng 47 tỷ USD), Meituan là công ty Internet lớn thứ ba tại Trung Quốc, chỉ sau Alibaba và Tencent.
Nhưng Alibaba quyết không để Ele.me thua trận. Tập đoàn của tỷ phú Jack Ma mua Ele.me với mức định giá 9,5 tỷ USD hồi tháng 4/2018. Tháng 11, trước khi niêm yết trên Sàn giao dịch Hong Kong, Alibaba cho biết sẽ sử dụng một phần trong số vốn 12,9 tỷ USD huy động được để mở rộng lĩnh vực giao đồ ăn.
“Alibaba đầu tư vào dịch vụ giao đồ ăn với chiến lược rõ ràng. Mục tiêu của họ là thu hút thêm nhiều người dùng, mở rộng hệ sinh thái”, nhà phân tích Danny Law của Goutai Junan International nhận định. Thời gian qua, Ele.me đã đổ 3 tỷ NDT (khoảng 426 triệu USD) vào các chiến dịch tiếp thị và trợ giá dịch vụ để lôi kéo khách hàng.
Nhưng kể cả một gã khổng lồ như Alibaba cũng sẽ không thể đốt tiền liên tục. Các nhà phân tích cho rằng cả Ele.me và Meituan sẽ phải chuyển hướng từ chiêu giảm giá sang nâng cao chất lượng dịch vụ để cạnh tranh. Điều đó có nghĩa là hai công ty sẽ gây thêm sức ép lên những “con tốt thí”.
Chậm là bị phạt
Khải sát của Big Data Research cho thấy dối với thực khách Trung Quốc, giao hàng đúng giờ là yếu tố quan trọng thứ hai – chỉ sau an toàn thực phẩm – khi lựa chọn giữa Ele.me và Meituan. Do đó, hai công ty không chỉ áp dụng quy định 30 phút mà còn cung cấp thêm cả dịch vụ “chính sách bảo hiểm” để ngăn chặn chuyện giao chậm.
Năm ngoái, khách hàng của Ele.me có quyền chọn trả thêm một phần tiền khi đặt đồ ăn, đổi lại sẽ được bồi hoàn 25% nếu tài xế giao trễ 15 phút. Số tiền bồi hoàn tăng lên 70% nếu tài xế chậm 30 phút. Ngay lập tức, Meituan cũng áp dụng quy định tương tự.
Số tiền bồi hoàn không được trừ trực tiếp từ tiền lương của tài xế. Tuy nhiên, nhiều người cho rằng hai công ty đã bù đắp chi phí này bằng cách phạt các tài xế giao đồ ăn chậm.
Để tránh bị phạt, tài xế Lu luon phóng xe với tốc độ 50 km/h trên đường phố Thượng Hải, dù tốc độ cho phép chỉ là 25 km/h. Đối với anh, đèn đỏ cũng không khác gì đèn xanh. “Liều mạng để làm việc là chuyện bình thường đối với chúng tôi”, Lu thừa nhận.
Chấp nhận nguy hiểm
Lu cho biết anh kiếm được 7.000 NDT (gần 1.000 USD)/tháng nhờ thực hiện trung bình 35 chuyến giao hàng trong hơn 12 tiếng mỗi ngày. Yu kiếm được 10.000 NDT (1.420 USD)/tháng khi làm việc mỗi ngày 14 tiếng, giao 40-50 đơn hàng.
Với cường độ làm việc như vậy, nguy hiểm là điều không thể tránh khỏi. Tài xế Pan Jiang của Ele.me ở Thượng Hải kể có lần anh đang phóng nhanh thì một chiếc xe máy trước mặt rẽ đột ngột. Anh bóp phanh nhưng xe đang chạy với tốc độ quá cao nên bị trượt. Pan ngã nhào, người chảy đầy máu.
Tai nạn đó không khiến Pan chạy cẩn thận hơn. “Vào giờ cao điểm, tôi phải giao 13 đơn hàng trong vòng chưa đầy 60 phút. Tôi luôn bị căng thẳng. Điều duy nhất tôi quan tâm là giao hàng đúng giờ”, Pan than thở.
Đại diện Meituan tuyên bố đã giảm được thời gian giao hàng nhờ trí tuệ nhân tạo và các hệ thống công nghệ cao giúp kết nối tài xế với các khách hàng ở tuyến đường phù hợp. Tuy nhiên các tài xế khẳng định công nghệ không phải là lá bùa vạn năng.
Chỉ lính chết, tướng không chết
Người phát ngôn Alibaba tuyên bố tập đoàn này “luôn thực hiện các biện pháp nghiêm ngặt để đảm bảo an toàn lao động”. Ele.me nói thêm rằng công ty đã tổ chức gần 300 đợt đào tạo an toàn trên toàn quốc hồi năm 2018.
Cả Meituan và Ele.me đều gửi cho tài xế các hướng dẫn an toàn qua ứng dụng. Nhưng tài xế Qu Xiaoping của Meituan ở Thâm Quyến và nhiều người khác cho rằng các lớp tập huấn và hướng dẫn đều “hoàn toàn vô dụng”.
“Công ty yêu cầu chúng tôi không được vượt đèn đỏ, nhưng lại rút ngắn thời gian giao hàng. Làm sao chúng tôi có thể giao hàng đúng giờ nếu tuân thủ luật lệ giao thông?”, anh bức xúc. Anh cho biết các tài xế đã nhiều lần đề nghị công ty nới rộng thời gian giao hàng, nhưng bị phớt lờ.
